Мияшки разкази от Македония

16.06.2019 | автор:  Арх. Ивелин Любенов

Разказва миякът-дърворезбар Исаил Чучурковски от с. Тресонче, Дебърско

Ивелин Любенов, вместо оправдания:

По принцип това не е оригинален мияшки, а „мой”, „каращисан”, доколкото съм успял да го „науча”, не претендирам за никаква автентичност. Освен малко помощ за диалекта от моята приятелка Ели, нямам от другаде. От постинги на мои македонски приятели съм се опитвал да „хвана” някой лаф. Останалото е от различни сборници с народни песни и спомени на мияци, живели навремето в България.
Именно от спомени бях провокиран за първото разказче.

В повечето разкази на Исаил му се явява в съня човек от бъдещето – т.е. аз – за да си разказваме, всеки за своето време. Но съм се опитвал да не имитирам спомени от онова време, а да личи че са писани сега.

Занает Исаилев 

Разкази за миякът-копаничар (дърворезбар) Исаил Чучурковски от с. Тресонче, Дебърско 

(* Първа част беше самостоятелна. Останалите са мислени в някакъв хронологически ред и връзка помежду им, но не са проверявани за „противоречия” в съдържанието, тъй като до момента нямам ясна идея в каква форма да ги „сблобявам”.)

Куполот на Устабаши Арсение

Разказ за миякът-дюлгер устабаши (главен майстор) Арсение, на гурбет в България, където строи църква.

Запишав житие грешнаго Исаила, раба Божия. Сум Исаил Чучурковски, мияк, копаничар (резбар) смирени от село Мусомче, Дебарска держава. Се явив во сонот на Иво, ме замолил чоекот да му разкажам моите теглила.

Сум роден малце пред големото мурабе, кога московитите се сурнале от Дунава река, па сардисале турците чак до Мермерното море и до Боспорския боаз. Сум артисал без татко десетгодишен. Имах малце служено чираче - копаничарство при чичковците ми, ама само им ги приготвях доските и имам малко резано, повеке фтичета и цвекье, а ликовете свети ги режеа майсторете. Моите чичковци се много строги и набожни, зошчо се училе код самойот Майстор Петре, кой за време на арнаутскиот разбой е одил калугер во Светата гора Атонска. Истиот, кажат сведочи, од орев е резал чудни тавани во Хамди бейовите дебарски конаци. Од татко ми братучед имам исто во Елбасан, шо е теладур (резбар), йе пратил полани резбени синия со столкита даровни, за прослава на занаетот си. Ни паднаа капите, затоа си го залюбив копаничарството. Сум пробал и бояджилък, а и со фрчка (четка) да сликам, иако повеке ми се бендисуеше длетото и чеканот (дървения чук). Братията ми имаха по-големо изкуство от мене, бидейки и дваицата са по-стари, та затоа чичковците ми них взеха со тайфата за печалба во тугина. Мене ме оставиха код майка ми да си я чувам от злочин, а она решила да ме проводи при вуйчовците ми во голема града Солуна. Во исто време много наши майсторе мияци си градеа нови цркви во четирите краища на дюнята, оти Султанот дал ираде (ферман) за хришчански цркви. Изин (разрешение) дал и за нашево село, се изградила црквата со иждивление от сите родове за три години, удари камбань, се игра оро. Дюлгерството е судбина мочна - работа тежка, а и груба, си немаш калъп, мене ми дай нешчо по-уфатно – терзилък, папукчийство. Сум слушнал од татко ми, кога со дюлгерите ке си сбореше и синджирлия ракия ке голтая, како се дюлгерите жално жалиле за некоя млада невеста, од нив во темелите задзидана. Арно, ама вуйче Арсо и вуйчо Мойсо си беа млекари и держаха дюкяни на прочуеното Молох искелеси и ке ме научеха на своя занает. Со татко ми смо мие имали правено йогурт, го бев прифатил тертипот, го бевме турили во големите каци, покриено со мас и песок. Потоа беше много тежка зимата, иако имавме много набрани дорва, ама татко ми, иначе здрав ко мечка, се простудил и за три дена си умре. Од Свети Йован манастирот немаше како да дойдит попот, го заровивме неопеян.
Три дена откак мама изпрати братята ми далеко извън село до Мокрите камене, си тръгнав со една от тайфите за Солун. Майка ми ме и мене проводи, со ибрик ми вода полела, со десна нога сум прагот прекрачил. Си ми маваше отдалеко, а солзи веке не останали й. Ке си се мачеше сама, со двете ми мали сестрички, да ни чекат до Митровден. Такава я запамтих - кахърна. Си яздев сам на конь, во средата на керванот. Си носев торбичката со комати леп, лук и пастърма. Ни вардеа сеймени арнаути, но не ни овардиха, току са го фатиле арамиите наше дете Соле и са си го отвлекли есир (пленник). Се стори борзо потеря, но нищо не направиха, а и не смееха да оставят нас самички насред понтьон (пътя). Соле е внук на кяя (кехая), скоро ке понудаат откуп за него, кяята ке си имаше гайлето. Лани вакви арамии бастисаа кука во соседно село, се ограбиле и лугето избили „до ухо”. Си го продолживме ние патот уплашени.
Си дойдох на касабата со нашата си носия, миячка - бела долама со црвен пояс и капа, а вуйчовците ми одмах ме облекоха инако – по гръчко и ми турия капа (фес) со свилен пискюль до раменете. Три месеца работев при вуйко ми Арсо, спавах во магазата. Ми рече вуйчо ми доволен една недела, подир черкова:
- Си роден со к’смет, ке бидеш во чуена кука. Ай да идем!
Кога си влеговме во куката на сей овдовела кадъна, шчо ке й служев, ме наобиколиха саде жени, ме вортеха, ме оглеждаха, се насмеваха. Сум бил много каматен, велаа, шчо значит убав. И пак ми я промениа носията – со турска.
Солун е касаба голема, со вампори во Белото море и со много скели, со иляди балъкчии, хамали, со широки сокаци, полни со шарен народ от сите колена на дедо Ноя.
Сум немал одено во школата наша на село, иако овде сум освоил много брзо да сборуем и по еврейски, и по турски, и по гръчки. И со мияци се улучвах по чаршията, и со селяни от околните села, шо сбореа близко, и со едни момчиня, слезнати от Родопа планина. На Вампорот, шчо плавает за Божи гроб, имам видено првина шопи белодрешковци, дойдени северно од Балкан планина. Тие ке станеа хаджии и ке се вратеа со божигробски икони. Го прашав дечково:
- От коя си держава ти?
- От Ивраджа, - ми велит, - шо значит по наше врàтца, смо мие врàтата за рамното влашко поле, загорско.
- Имаш ти некой занает, шчо умееш?
- Ми смо куюмджиски еснафлар. Ке ми нарачаш, ке ти направам венчален прстен со йелмазен камик - се смее.
Вуйчовците ми си беа млекари. Братията ми калфи копаничари. Кога са дошле исто во Солун, не знам, яс ги сретнав на третата година, режеа темпло (иконостас) наблизо во горелата црква во горното маало. Тие плачат, яс плачам, мал ме памтеа, со наболи мустаци ме гледат. И пак не достигаше време да се видимо. Се ожени стариот наесен, си добие подоцна мажко чендо. Си имала радост майка ми, милата. Яс не се вратив и со нив, ме не пушчает никако господарката, ке си ги забоварев сестриците, милите, особено по-малата. Сум изпратил спастрени пет лири за майчицата ми по Терзи Глигур, а писмо като не знаев да пишам, проводих само „здраво живо” да ме знает и никако солзи да не ронит.
Си одевме со моята кадъна на прошетка, яс позади нейзи, ма знам, дека сега сияе, бидейки е горда со мене. Йе купуех месо от касапската чаршия, йе придружував на хамам, на госке при други убави еврейки. Си имаше моята кадъна голем мерак, кутрата, да ме осинови.
Она си беше веке доста возрастна, може би дори към четиресе. Иначе кожата й беше млечнобела. Нейзините комшийки и приятелки отдамна си чуваа внучета.
Она си имала некоя мисла наум, ако може, хем да ме осиновит, хем да ме оженит за убавото кадънче Гюлфие, шо ни слободно доагаше на госке, и тогава ке се зарадуеше и на свое внуче.
- Айде, бе, Исайе, - ми велит, - потурчи се ко мене, ке си рахат, ке господаруваш, ке ти лазат во нозе.
Не сакам яс во нозе да ми лазат, току ми сорцето жадует да си направам нешчо любаво со моите прсти.
А самата Гюлфие си беше предивна – со ясни модри очи и бело гърло со пендари. Ка я видев, готов бев да се турчим и да си се земемо. Ми вриеше кровта, ми рекоа сум станал маж и да варкам со женитбата. Иако маката ми беше, дека неам занает. На шчо ке си ги научев един ден моите момчиня?
Се помина йощ 1 година. Си живеев ко паша. Си немах нишчо работено. Сето време купувах от пазаря за господарката, си шетав со нейзи на теферич и на гости. Сум видел много кадъни без шамии. Тие беха еврейки-муслиманки. Сами си правеа джумбуши, си сбореа и тайно по шпански. Братията ми збореха со мене „по наше”, а помегу нив си збореха на некаков язик, шо го никако не знаех, го користеа дюлгериве, иако и нашиве терзии го знаеле той или друг пословички (таен) язик. Си намигаа и се насмеваа. А истовременно комити биле, сакале да го бастисат вампорот, шо му го носит на султанот данокот. Ме беше страв да ми ги не затвораат во кулето, зошчо тамо кой влезе, тежко жив ке излезеше.
Некои наши ми викаха „Дьонме” и ме отбегваа. Си играв со едно момче, по-мало от мене, Мустафа, исто дьонме, дойдено от нашиве простори, си сборевме по нашки, а от него прифатив малце и по турски. Ми кажаа подир млого години бил голем паша во Цариград.
Еднаж, кога ги носев ведрата с млеко во горното маало, беше голема кал и яс нагазив и не можев повеке да излезнам. Се огледав, немаше никой. Се уплашив да не изпуснем млекото, ке загубевме мющерии и чест! Ми премина пред очите сичко жалостно, ми стана буца во гръло, ке загубев свет йошче малко.
Сум заплакал жално, па думав:
- Да ти е волята Господи, зошчо си ме оставил сам саминичок во сея кал?
Ми се яви тогаш отеднаж една сияйна стара майка на ясното небо. Ми велит:
- Ме гледай слободно, не се бой, чуеш мори, си го носиш Божото име. Ке работиш секогаш за Негова слава.
- Те познав - велам – си ти Богородичка!
- Сум й тетка, на нейзината майка сестра, ме викаат Елисавето. Ти ветувам ке бидеш голем мегу Неговите луге, иако мегу человеците мал и непознат. Сила ти давам да излегуйеш из овде.
Ми рече и се разтопи. Се стегна отеднаж калта, го прегазив целото сокаче, си излегов чист ко момина солза. И чак сега се сетив, во друго село стварно од майка ми сестра си имам - Елисавета.
Се беа сгустили облаците над главата ми, мораше да бирам. Моята кадъна ми ветуваше без гайле живот, само да й прифатев понудата да бидам нейзин син. Вуйковците ми сакаха да ме сложат во магазата или на дюгенот, други чираци ке носеа млекото по куките на мющериите. Яс си го сакав момичето, русо, тельовно - Гюлфие. Ко ке се огледав во очите му, ке тонев во нивната глубина. Ама ако се земевме, како ке бидет со кунките ми нишчо да не работам.
Во тоа време вуйко ми разбрал от некои луге, от Родопа, се бараат копаничари за во некоя црква тамо, па тоа по никое време, кога немаше невработени мажове, мораше да се сбере тайфа. Така вуйко Мойсо ги замолил да ме приимат со нив и да заминам. Си беше горделив, па ми рече:
- Доста си на тугинци слугувал. Отсега ке служиш на нашава вера. Се кладам (обзалагам), не ке ни посрамиш. Си го почитувай майсторот ко татко, он ке те сичко научи.
Кадъната кажала пръвин „Йок”, ама толко ме сакаше, та не й душа даваше да ме задржи зорлем и ме пушчила, а на моено либе нишчо не издала.
Бех много кабахатлия (виновен) пред кадъната, а за Гюлфие од срцето ми кров капеше.
Момчето, шо ни го тераше керванот, си пееше некоя еврейска чалгия:
„Ти ме попитай и яс ке ти кажам,
ке се вратам ли йошче назад”
Се заслушав и си реков, дека нема да се вратам пойке край Белото море, каде шо си поминав седум сладки години. Долго гледав назад, сияеше една бела црта от него, си мислев, е кошулята на светата Елисавета праведна. Само еднаж бех бакнувал (целунал) Гюлфие по косичката и то ке ми остане да памтам од любовта, шо ме изгоре.
Така голем маж станах копаничар-чирак, иако се гледаше, дека бев много цвръст и брзо ке го освоим майсторлъкот. И во Болгарията се представихме добро пред църковното настоятелство, ни нарачаа за напролет йошче темпла. Тогаш немав видено майка ми вкупно цели седум години. Еве, на село се вратив прв пат со тайфата на Митровден, си беше радост велика, природата си беше сета роскош разтурила. А е те на Божик и майка ми Достана се представила на Господа нашего Иисуса Христа.
Колко мака имав во мене, сичката я чегъртав со длетото, да родам чисти образи, за слава Божия. Постев и се молев усърдно, зошчо целото изкуство не е од тебе, току от небеси по милостта Му.
Сме изработиле дваесе темпа за много черкови. Сум бил во градот Вратца вече много стар, близо 25 години имав. Се залюбив от еднъж и побегна едно момиче со мене за горната, влашка земя. Татко й направил потеря, обадил и на джандари. Я префръливме Дунава река и се запилевме за 30 години во Влашко ...
Идовме во Беч (Виена), а тамо - столарска фабрика, го режат дорвото со машини. Ке станеш, ми вика некой си, овдека чирак. Се насмеав, оти одамна веке си бев протомайстор. Разправам на момчинята от тайфата и заедно си се смеевме. Ме повикаа при нивната Господарка, некоя си чорбаджи Сиси, а инако Елисавета. Ми велит лепотата:
- Си прочуен, Исаиле, ги режеш прекрасни темплата. Со лавови и змейове, со грозге и ситен маргарит. Ай да ми, велит, изработите вити дървени столбове, шо ми го држат креветот?
Айде сега, да те видам Исаиле, само кревети не си работил, си думам на умот.
Иво спавал глубоко, иако му копнеела душа да знаит како се сея земля вортит и сучит.
Сум стар, на възраст сум 55 години, кога се явив во сонот на Иво. Си неам дечиня, па ке го замолам чоекот, заедно да й се помолиме на Светата Елисавета за детинче, зер се и она со рожба во старост сдобила. Ке го кръстиме Захария, на мажот й.
Ме прашал Иво:
- Како ке се то деси, яс сум во друга фуния.
Арен ми е приятелот, му реков: Си знае Исус работата, от фуния во фуния изливает.
И иако е Иво веке буден, вие да знаете, вака и ке ми се деси, ке си дочекам мажко чендо.
Како шчо велаат турките: Занаат алтън билезиктир, шчо значит: Занаетот е златна гривна, блазе му кой си я носит.
Умрел коньот – му остала подкова, умрел юнакот - му остало името славно. Кога ке умре копаничар – ке му остане душата во дабови листье разлистена на иконите, на иконостасот, на дрвеното венчило отгоре, на царските тронове. Си сум положил душата за верата наша и за лугето читаво.
За чендото мое ке си напраиме понуда во куката от татко ми, во селоно Мусомче, Дебарска держава, сите да ми дойдете!

Край на първа част

Занает Исаилев, Втора част

Во Влашко

„Господи, спаси раба твоего грешнего Исаила и благослови его”
Яс не памтев шчо е глад, во Влашко прав пат го изпитав до болка. Си ранев слабо и дèвойче, шчо избега со мене – Наса се зове, Анастасия аджи Йованович. И оно - чорбаджийска керка, от татко куюмджия, па изнежено, сем фурка, не фатило казма (тур. мотика). Знаит тантела да вежит (да вези), не знает огин да накладит! Знает кааве со небет-шекер да пийт, не знает од геран вода да извадит. Се мачивме, продадов и конь, и жолтици, во едно кръпче спастрени од кадъната во Солун, и тие дадов. И Наса имаше грабната неко връв со пендари, се по(х)арчи. Гладот ке ни умореше. Сем диви круши, нишчо немаше, и ни гора наоколо, ни бърдо. Некои биволари, църни ко гюпци, дошле пред сто години из Бугарско, ни даваа млеко, шчо-току издоено.
- Сте ко ангели бели и убаи, велаат, пу пу, да не ви е уроки.
Арно, дека имаше невестата синьо манисто против уроки и конец црвен врзан.
Си ги преминавме много села по понтот за Крайова, барав со шчо да се бавам, ама конецот на жетвар-месец (август) никако не е време да се цаниш. Си имаше некои дюлгерски тайфи, ма не ме приимват, сум мошне закаснил.
- Сме готови, велаат, се спремаме да си се дома вратиме.
Си сретнав дури и наши, от Миячията, иако во моено село Мусомче никой немал одено. Ако, мило ми беше, како ми текна, си запеав песната „Пръстен ми падна, мале, отаде река, во песочина”, си отеднаж сите чираци от скеля скокная, си викна майсторот „Одмор!” (почивка), ми тресит ронка (ръка), ми велит:
- Бре, сине, разнежи ме! Айде ке ни чекаш напролет, ке заправиме от темел црква во селоно Палилула и млозина са селяни тамо исто наши, шчо по словенски сборваат.
Добро, ма зимава, си го напрегам умот, ке пукнеме. Се нажалив, па думам вечерва невести си:
- Да се торнеш, да се назад повратиш, татко ти, тежок чорбаджи, дали ке ти лесно прости? Ако му целунеш раце и нозе? И ке се куртулисаш от теглово. А да ли потоа би залюбила и друг некого?
Ми удари едно текме, свитки ми изглегое. Люта бре, серт, от кибритлия джинс (тур. род), бетер арнаутка. Ем се радуйем, дека со мене ке торпит, ем ми прицърнело пред очи, ке я утепех
- Се сворши тая, мой голубе, ме сголчи, касно йе. Не сум честна яс вейке, Бога ми!
Си бевме своршили сея работа йошче дур ни потерята гонеше. Сгрешив, оти кров потече, а она се радует, глупа, и ме цаливайет во очи. И еве, нейке назад! А како ке се венчаме, не се секавааш, бре, жено вратчанска?
- Ке се освети оваа нова црква и први ке се мие венчамо.
- Ке ни кумуваат брези биволе!? - се чудом чудим яс
Си теравме пешки деньом, а земльава жежит, задуха голема, ни сенкьа има, ни гявол. Прашав еден маж, шчо влачеше еден кютюк во една низина:
- Аркадашъм, тюркче билийорсун? Нереден мисин? (приятел, турски знаеш ли, откъде си)
- Билмийорум (не знам) – отговори рамнодушно той чоек
Пробав по грчки, ма се не надав да отговори, и он стварно не зна ни грчки. А яс па влашки не знам.
- Да го гяволот земит, пцуем
- Вреваш по наше? – се зачуди он и го остави дрвото – Знаш да причаш? Ай, че си оратимо! Ти се гаките мошне смешни – да са ко от франк-терзия шиени, а со дъно – ко потури
- И яс ти гледам ношната (носията) – белодрешковец, мож да си бугар, си кажем
- Ми смо турлаци от Стара Планина, уземни кучи правимо, долази, ак’ очеш да видиш?
- Шчо да пулям, кукя ко кукя, току давай да робимо?
- Глина трамбоваш? Правимо све саде от глина, па после го мажеме со говежди тор. Камене тука нема, видиш – све йе рамно, пояни, блата, мочурища – пустиня, пуста тугина.
- Брате, неам яс шчо да бирам, ам’ да подфатаме работата пустата
И си я почнав рабòта. Боркам киреч и мешам со ярина (козиняк). Ме болит мошне половината (кръста)
Си доага газдата, суче мустак, ама доволен, зер и он фукара, а кукя негова ке си добиет, мож да беше и по-млад от мене. Си рече по нашки:
- Арно, арно! Овде че зимуьемо? До кукурузобер че турите рогозките на кровот (тръстиковия покрив)?
- Па да – рече другарот ми, го викат Цека
- Наш е? - го прашав после Цекоте за газдата
- Па да. Тукани, иже болгарци. Bulgaru cu capul mare (рум. - българи с големи глави)
- А! Яс седев тамо, во Бугарията, дур шест години. Се се серт лугево (винаги са серт хората), ама си душава даваат, ко ги полюбиш!
Презимувахме со дваицата Цековци. Исто кука во земля, со една соба, наедно со козата и оджакот насреди соба. Ношчем домакинот си гали Цековица, яс – моето любе. Али ме сорбеа прстите за резба! Си делках само клечки со йедно чикийче, иако темно во собчево. Си думам, срам ке ти е, Исаиле от Божите арангели, ако ти очи изтечаат во сея темница, док’ стари майсторе от изкуство очи губиле, кога ке заворшаат изкуснейший кръст църковен. А, и от глина си почнав да ваям фигурки. Кучиня, дракуси, мечки. Тешко се седи само внатре, оти вонка – мразой и веювици, ке те отнесат. Се чуеше сета нок волчи вой. Другите спият, яс не могуйем. Си се мачим, си размислуваам, се секаваам от минатото - како ме заведоа братията мои при попот во горното солунско маало да се изповедам.
- Шчо да изповедам, прашам, мал сум йошче, си неам греови.
Ме праша попот:
- Лажеш ли, дете?
- Не лажем.
- Пцуеш ли много?
- Не пцуем.
- Ги чувааш постите?
- Како да ги чувам, му велаам, кога седам при кадъна, па уживам по нейзин табиет?!
- Ай, да кажеш, ми велит, 100 пати „Отче наш” и простен да си.
Ми олекна. Си пойдов вейке, се присети попот, пак ми прашает:
- Крадеш ли, сине? От пазарот, от Царот, от господарката твоя?
- Яс? – си се смеам – ке го крадам от Господ занаетот копаничарство
- Моли Го, сине, Синот Божий, не кради Го, моли Го, почитай Го, ке ти даруйет кой ишчеш занает
Не сум си ни помислювал да крадам ни огризок, а еве, окрадох невеста. Да те бев замолил, Господи, ке ми я дадеше женава? Сум грешен сега? Колко пати ке морам да изпеам „Отче наш”? Илядо ке стигнат? Нема, знам. Илядо по илядо? И напевам цела нок, свака нок. А невинен се осекаваам. Любов и огин очистающ отвнатре ми изворват (извират).
„Се смили, Боже, те замолувам! Ко е любав, не е ли и она по желба твоя?”
Си помилсив, йе грев да се сомневам во Божите желби! Он ми я дал! Да не му била Ньегова воля, ке се удавевме на крайот на Дунава река. Се смирив.
Го заболеа зуби Цека, си викаше от болка. Си извадив копаничарскийот алат (инструментите) и на дишчия (зъбар) се сторив. Проста работа е сей дишчилик, дур си мигнал - зубот го нема, а за еден орнамент наш – може со дни да долбаеш. Айде, велам, и ке те обричим, да запамтиш, кога те копаничар бричил!
Ете, я сретнавме и новата 1904 година. После на Крачун (Коледа) си вино попивме, во снегот се торкалявме. Се молев горешчо на Светата Елисавета, и на Исус: Берикет за сите сюрмаси и прошка нам.
Месец коложег (януари) бев на рекана за риба. Пробив дупка во ледот, седам и чекам, увит во рунтави кожи и со голема гугла на главу. Си гледам сам мене во вода, а к’о да ме неко големо око пулит оттамо и борзо се минатото мое целото преворти и почна чудна иднина да ми се явит – и познав сè, шчо ке ми се десит, ама многу борзо се вортит колото (колелото), не можам да запамтам. Зер и по-добре! Битно само, доволно много дорво имам да резам.
Си пукна пролетта. Пред сите се Цековица пофали, оти трудна (бременна) йе вейке и заплака. Пръв пат имам видено от срека да се плаче. Па дури и челичната Наса се скри по кьошетата, солзица да си забришит.
Се наполни полье со сюрии (стада). Овци - рунтави, кучета - уште по-едри и по-рунтави, овчарчета – най-рунтави, со еден лакат калпаци, нашите - туканците. Ме затегли нешчо из отвнатре, си идев кон стар овчер, баш-кехая, ист беше ко татко ми, ко чичко ми, ко дедо ми, ко сите мои старенинци. Му поклон направив. А он се во облак бел взирайет и тихом си велит-говорит:
- Ке дойде време, момчиньа, на тенко столки да седите, ми го запамтайте зборот, во едно сандаче цел ден да пулите, туги гласови да чуете, ке ви се порсти изкриваат, ке ви се гръбот одервит.
Се смеат млади чобанчета.
- Ке ви глави олекнаат, пошчо сета ви памет во едно малко зорнце ке влегует – си оттури калпакот – и вакви леки, летейки, во облак ке влегуете, а шчо се е смет со ветарот подбрал, ке мислите дека се йедит (яде).
- Шит, шит, булшит – си кажаа дечките нешто на нивен си пилешки язик
Си прашав йедно чобанче:
- Како се каже по влашки „леп” (хляб)?
- Пъйне!
- А работа?
- Мука, мунка!
- Е па стварно се вади лебот со мука! – заключих яс
- Чекай! – ме погледна строго кехая – и ти ке от исто синапче изскочиш, кога те некой си Иво во зрънцево открийет!
Се налютив, оти сум сигурен, светот во Божата зеница се побира, кой той Иво, шо ке ме тамо изтражит? Ке му кажев на вехт кехая: „Не гледай я раската (в библ. - съчицата) во окото на твойот ближен, туку гледай я гредата во своето око”, ама се откажав, му йе вейке чурук памет (изгнил акъла). Кафаллъ, ма ни’йет акаллъ (главест, но не и умен), си реков наум.
- Дедец – се смееше наивно йедното дете – ако во зернцето има цел свет, има и сонце, а кога има сонце, ке се роди йош зерно, и оно со свет полно, а на той свет - друго сонце, шчо создает друг свет...
- Старец – го прашат по-големите чобанчета – ако се зорното прифатит, ке израсте нов свет, вака? Белким е по-убав?
Си отметна овчерот перчинь, па велит:
- ‘ко (ако) е зерно, можит да фатит, ‘ко е ваква овча дудронка – ке си се сосема спаружит
- Фир, фир, изфирил, (дал фира, изфирясал)
Облак падит в глубок вир – си пеат малите чобанчета
Ме глава заболе, колко си йе мой акъл.
И еве, си добив договор за темплото на новата црква во селоно Палилула. Со попот (румун) подпишавме по грчки, йе бил он во Солун, во братова черкова во горното маало е пеял. “Со сичкия мой мурафет (умение), стоит тамо, го сторвам йедин (сам) за плата и 2 ката дрехи“.
Торлаците си дойдоа, зафатиа ушче бордеи (уземни къщи) да праваат. Мияците си дойдоа, дружно зафатиа церква да градаат. Миячки си песни пеат, миячки си шеги бият, мияк ке дорво копайем. Ми набави попот дорво сушено, и орев, и явор, и вишна-череша. Си немав дружина. Самин ке режев. Пред почетокот си постев, си кажав долга молитва. Ми чиракуваше невестата, йошче не венчани. А убава, убава, ти правит работа да ти заспоруйе! И фини руки имаше, умее да ми изкроит даската, умее да црта и да го пренесе нацртаното на рамна подлога. Со длетото лека-полека и она се изпедепца (гр. - научи) да ми подготви материалот за чипка - скрозираната (ажурна) резба. А еднаж ко почнеш, забовараш сета несрета и го прифаташ одреднийот ритам. И алатот (инструментът) ти исто запева, и ти пейеш и се осекаваш самин инструмент на Божата всеможност. И си сигурен, кога ке ги склопиш сите парчиньа, ке засияет храмот и ке проговораат иконите.
Си помина потоа керванче, со некои бугари, трговци-сапунджии, ми рекоа се кренало минатото лето востание, имало избиени. Си форгали бомби во Солун. Беяз куле (бялата кула) со комити наполнето. Ме сграби мака за Кадъната и за моено порво любе Гюлфие. Си спомнив и сестрите мои, дали се вейке армасани, дали си имаат дечиня? Ми текна, ги прашав лугето, имат ли одено со керваните и во Вратца, аха, имаа, би знаеле и чорбаджи Йованча.
- Па да, велат, го знаме, купуйемо от ньега вино и оцет
Се уплашив. Мал светот, ко село! Скрих невестата во неосветенийот олтар и велим й: - -- Се тургвай во овчерски дрипи (дрехи), да не те познайат.
Ме гледа со сини си очи, ке ме изпийит, ма молчит. А торговци си тогват, йотиват, ми велит младо торговче:
- Идемо во Крайова, во Брашов, во Будим, во Беч, се знаме со цинцари и еврейци, посетуйеме сите панагюри. Шо имаш резано, ваяно, дрво и глина, слагай во торба, ке се обидуем (опитаме) со твое уметство алъш-вериш да праимо.
- Како бе то?! Яс не торгуем, сум само купел Господов!
Се шо можев, со Наса - напраивме, па и пойке. Си гледам едно утро, преку нок, на темплото нарендени иконите. Ми проговара една светица, я познав, беше си Светата Елисавета, моена закрилница:
- Исаиле, чендо Божие, чувай се од секое зло, сама сум по Дунава дошла от Црново море, и от Мермерново, и от Белово, и от Светава гора атонска, и от Егюпет, и от Синая. И се со тебе ке одам до века
- Грев имам - реков, и à да й кажам, онеми ме. Зарем она не знаеше!
А кога си попот приступи кон темплото, исто от восхит онеме.
Сме молчали три недели, и кога се секое нечисто оттурнало, ни венча попот и повторно се родив.
Вака я запамтив сея господна илядо деветсто и четворта година, во влашкава земльа, село Палилула, во рамна рамнина.
И чудно ми беше тогай, и ушче ми е чудно, кай ке се найде той некой Иво, от Божата зеница да ме отземе, от божата памет (акъл) да ме отчопка? И ке му фатит вера некой?
А Наса, проводила хабер на татко си, дека е венчана и дар му пратила – везано кръпче от бечки панагюр донесено. Кога го развил кръпчето, велаат керванджии, ликот на Света Елисавета сам си се бил щампил.
„Гир, гир, през кевгир
си помина Исаил. Иууу!

Занает Исаилев, Трета част, Во Влашко


Кога си бевме во Влашко, имаше други болгаре, побегнеле от турците, иако одамна, може да има 100-150 години. А се кажат нивните маала - Сръбско маало. Си се зачудевме. Ги праша жена ми Наса:
- Оти бре, сте си го мениле името, не сте ви бугари?
- Па йесте, смо.
- А срби?
- Йесте, смо – и се насмеват – Нема разлика. Исти терк.
Не ги разбирам яс. Яс моя влака (род, джинс) не давам. Ке ме турчат, ке ме гърчат, ми сме мияци.
- И ми смо ми, турлаци – велит Наса, – мюзевире.
- Шчо то значит? – прашам яс – Оти то ти е на турски завистчия.
- Е па точно, де. То ни е баш кусурот, ако не знаиш, да знаиш!
Си верва жена ми, со малце кютек ке го оправит сей грешен свет. Ама будала! Инако она турски не знаит ич, а от мене по-борзо го научи влашкийот. Отвнатре си й доага некако, па било како.
Во 1911 година се вративме со сал преку Дунава во Бугарията, едно - ми понудия работа и друго - си бев наумил да се изучам на словенски, сиреч правий болгарский язик, оти моено фамилие сме сви паметни, си го сакаме учението. Греота йе да сум прост со простиве овчаре, ко да не сум седел на голема касаба и да неам видено вампор. Башка, дека сум носел табиетлийски силяхлъци и сум се банял ката недела во мермерен хамам. Е, верно, сега не гледам вейке на свила и коприна, оти богатства - бисер и елмаз - се внатре во душана, ама ете - душа жадуйет за писмо. И мерак ми е, и ке го бидет!
Отнапред си работев, со Наса за чирак, на црквата во селоно Сланотрън. И овде - власи, си сборевме слободно со нив на влашки. Се собрале тежки чорбаджии, па ишчат тенко да минат - пара дават, яденье не дават, мора Наса и да готви.
- Не знаеш да се пазариш ти, майсторче! - се люти Наса моя блага - Праиш са на кротко ягне! Викни нги, бре, скърцни нги со зуби на тие мискинье, е га са сапикьасат! – ми велит она по вратчански и тропа со чепиче!
Си изработив нарачката, се местивме и во друго село, се поминало по мед и масло, а есента си почнав во Видин ученик. Во сей Видин исто имаше наши луге, от Дебарска держава, претежно (главно) фурнаджии, ма исто и некои зографе. Тука се указахме (запознахме) со зографите Мойсо и Вене, двоица братучеди. Си направиле во градот Македонско братство, па ме запишаа под нумер педесе и три.
- Ке подпомагаме, - рекоа - На дечиньа сирачета!
Яс се согласих, без повейке прашанье.
А си бев забоварил секако еврейски, да ви кажам. Па еве во Видин имаше доста еврейци, сите зенгини (богати) - сарафе, докторе, авукате. Нашите момчиньа, терзийски чирачета, шчо им носат ушиената роба (дрехите) во куките, им кажале за мене. Си добив нови некои познати – господата Пинкас, Пизанти, Деларея. Си зборивме - и за Солун, и за Мустафа, кой станал Ататюрк, и за Йерусалим, за бърдото Голгота. Скоро ме повикале за свидетел во суд, зошчо едно момче чифутче било набедено за откраднат потир от черковата. Реков: Аман, аман, не е он! Хеле, пушчиа го. Ми рекоа евейците: Не ке ти забовариме добрината.
Сите луге овде се облечени ко левантийци, или айде да речем френци, сем некои селани. Еве, а яс си одев се уште со наша стара ношна, миячката. Тако си ми беше кеф, ма почнаха со пръст да ме сочат, ко да сум паднал от Ралото (Съзвездието Орион). Пръв пат после тоа си нарачах нова роба код (при) френк-терзия. Ми рече чаушот (секретар на кмета) еден пат на чаршията, да се спремам напролет - морам да гласам. Ха, бакалъм! Яс нишчо не знам да се бавам со политика, бидейки страните (партиите) секогаш лажат, а Господ сè гледа от небо. А нема како резбар да лажит. Оти никако нема да си го изкопает дрвото, со лага. Мие знайеме йедно: дадена дума – изполнета. Си ги памтам яс старите кяи (кехаи), нашите водачи, како сега ги викаат – кнезове или кметове. Не си го трошат они тежкийот збор акерим (напразно). Не збор, а топуз!
Ама чек, чек, по-битно! Знаеш шчо рече попот на моена Наса во Черковата „Свети Димитрие” пред Великден? Да си скършит инат, па да поишчет прошка от татко си, хем скоро. Ке сборел со другийот поп да се направит сретба на средата помегу Видин и Вратца.
- Чешит е дрътийо чорбаджи Йован Коюмджи - велит попот по бугарски - не прифаща за новото, дек улазва от Запад, а си мисли, че по-важно от Стамбул и Йерусалим нема.
- Попе, а зарем има по-битно от Йерусалим со Божияйот гроб и потоа Светата гора Атонска! - се чудам яс
- Има, има! - се палит попот - Има цел Нов свет, отвъде Атлантико. Друг ветър вее оттамо. Има наши момчета, заминале от полани, па пращат писма, инги ги читам на нийните макьи.
Вака се виде жена ми со татко си, 8 години откако ми пристана. Си я болело глава от мисли, како се промине сея сретба. А шчо се десило, мислиш? Он си я замолил за прошка.
- Откоги ти побегна, - кажал аджи Йован - сè (всичко) нандзаде пошло. Народ – фукара (беден), не кандисва на коюмджиски мурафетлици (златарски изделия). Тиджарет (търговия) - слаб. Хановете – празни. Войни - пуно. Ние пропадаме, шешкънете се издигат! Отгоре на сичко, не гледат си у нихната паница, ами се зазират у чуждата.
Тежок чорбаджия го памтевме аджи Йован, а еве - смалил се, побелел, уплашил се шчо има да се десит отсега натамо. Го отзеле и Насинийот брат во бугарската войска, си отишле бой да се бият за Едирне.
1912 година си побегнале братията мои од Гръчко, оти се почнало страшно мурабе. Бегали кон Бугария, ко от пожар. Кадъната ми била побегнала, исто и со Гюлфие, со вампор далеко за Персия. Си реков: Край, от добрийот стар Солун нишчо не ми остана.
- Ако се беше турчил, - рече брат ми - ке те побараа за турскийот аскер. Со як късмет си си роден секако.
Братията ми стигнале Дупница, па си барале работа тамо, а никако немало.
- Тука се, - велаат, - и самоковци, кои се резбари добри, исто и банскалии, а има и наши, мияци, сите си имат мушии (територии), нема хава (въздух) за нази. Имаш ли ти тамо горе работа, па ке ти подвием колено, ти ке ни коландриш, бива ли?
Им кажав како да си поминат од Дупница за Самоков, оттамо за новата столица София, па през балканот за Вратца и оттаму да дойдаат во Видин. Цел пат се карале братията ми за шчо – за пасоши. Морало да се вадат нови, со старите сме биле турки от Османлийска держава. А сега шчо ке бидеме вейке, не можат да погодат. Еден вика: Рум сме, ристиени, другийот велит: Йок, словене смо. За маловажни чекори се дърляет лугето. Яс смисолот си сум го нашал за мене, ама нема како зорлем на друг да го отстапам. Му е гайле некому за нешчо, ако сам не си го е изоткриел.
Конечно (най-накрая) се видовме со братията. Се сграбивме, си плакавме. Сестрата едната се оженила во Папрадище, Велешко, за наше момче, мияче, па исто побегнале през Сръбско за Видин, си ги чекаме да се яват. Друга сестра оженета е во селоно Тресонче, иако хайтите арнаутски тамо не се смириле и никогаш не ке се смираат.
Слабо има нарачки и во Видинско, и во Крайовско, и во Сръбско, нема шчо да подсигурам на братията мои. Тие се разправаат, бидейки се чудаат шо да прават.
- Ми го дай тефтерот, а така! Гледай овде сега – то са ми гюнделиците (надниците), нели знаш вейке да читаш. Еве ти лани – гюнделици триста, за две и петсто гроша. Полани - гюнделлици пак триста, ама за три и сто. А по-полани за три и петсто. Е? На кай сме се упатиле (опътили)?
Мене ми е мошне ясно, дека занаетот ни пропада, ама шчо да направам, яс сум наречен човек, на Светата Елисавета, яс немам за чуденье, оти дограмаджия не можам да станам, иако столарстовото сега е модерно. Па и нема шчо да се лажиме, яс не сум от големите майстори, ко майстор Петре, ко майстор Тасе, ко Алтънпармакли Йово, тие шчо са училе майсторите на моите братия. Яс шчо знаем, сум се изучил со пуленье во рацете на мойот майстор. Ма и он не е некой от прочуениве майсторе, си се борел секогаш и он за сиромашнийот леб, чоекот. Ми е ясно исто, дека добрите ветхи времиньа нема да се вратаат. Нема кой да нарача пашови и бегови конаци, со тавани со резбено сонце, со миндерлици, со кьошкове, со долапи, со ракли, со синии. Черкови се изградиа доволно. Се дигнаа саат-кули високи. Меракот на лугето за убавини намале, си гльодат сега да купат готови некои работи от Беч (Виена). Ми вели братот мой:
- Имаме срека, шчо сме во Видин, па овде ти е вратата на Дунава. Купуй вампори со мобиле - маси и столове - и терай си керванче низ Бугария, Србия, Романия, па еве ти печалба бей гиби.
Се смеее по-малийот брат:
- Со керванче, каеш? Ама со каракачански конье или со камили? Во кой век живееш ти? Си го погледай Вечнийот календар, па види шчо е кажано за твое годище (за твоя набор) – ке газиш глубока вода и ке се протегаш да си фатиш месечината, а ова е само нейзината сенкя.
- Лажовна е сея дюня. Вистинскийот живот е тамо горе – реков яс – а овде е сенкята!
- Се зафръкаваш, майтап си биеш, - дума малийот братот, - оти ти е широко около вратот, немаш деца да ти пишчат
- Стар съм, - велит големийот брат - от моята керкичка Достана внуче си имам, доцна е (късно е) да зафатуйем друг занает.
- Къде да идеме? – праша пак младийот брат - Во Влашко нагоре се друга вера, не режат темпла (иконостаси).
- Ние сме троица. Колко йошче можем вака да тераме? Пет години, десет? Се се мени, мора и ние нешчо да промениме, инако ке загинеме.
Ми разправат братията и за старийот копаничар Манче, шчо е прочуен низ целийот Балкан, па ете, на стари години проси во селоно от врата на врата леп, оти му се очи изтекле от работа. Се налютив, ке се дигнев да идам тамо, да му се поклонам доземи.
За деца, шчо си йошче немавме, си решив да си отведам жената на доктор, исто евреин. Ми рече скришно, дека жената ми йе нефелна. После си отидовме и код йедна стара знахарка, кадъна, во калето на Видин. Се сомневала, кажит, дека яс сум нефелен. Еве, сега, пишман станав, си насадив сомнения, ко дрвояди во мене. Мака ми стана, си застанав на Дунав, си пеам нажалено, и гледам како се носит белана вода кон Црното море. Се видов на небото на ангелска трапеза. Ми наливаат нектар. Ме изпитуваат:
- Исаиле, чендо, си готов да си я оставиш жената?
- Не сум никой пат – отговарам - Зошчо?
- Па она ли ти е по-свидна от Бога? Ако требе да йе арижеш за во темели на черкова?
- Не давам. Нема Господ потреба от сея жертва, он има сè. Му е потребно само и ние да го полюбимо, како ни и он любит.
Си одев да работам и по нешчо ситно и во Србско - около Зайчар и Неготин. Добро име си ми излегло, сами ме нудея (каниха), яс не можам да си предлагам сам изкуството (умението). Еве ти во 1913 година ме извикал кнез (кмет) еден сръбски и ми рече загрижен:
- Че подигамо рат (война), ти си вейке бугарин, бегай си, брате мой, за Видин!
- Шта ме мене брига, - му отговарам по шопски - мурабе? Не сум долазио да ратуем, него (а, ами) да робим у цркву
Ама си мислам за Наса и ич не ищча да се бавам, си побегнав преко Тимок.
1913 за отбрана на касабата Видин, кога србски аскер се повлекал, немаше войска. Генерал Маринов, кой стана прочуен подоцна, побара от гимназистите кой ке ишче да си го брани градот.
- Две крачки напред, ходом, марш!
Сите момчиньа излегоа. Сите, до един. Ама еве и яс бев ученик, вечерно, иако и вейке со побелела брада, на 35 години. Се запишав и яс доброволец, иако немав фатано ружье. Ке си го бранев новоно гньездо, зер свидно ми е. И си го овардивме Видин.
Братията мои ишле за Виена. Младийот заминал со брод (параход) за Америка. Ама за них – друг пат. Оти ме чека жанава край мутфачето на черковата во Сланотрън, нахия Видин, Бугария, лето господне 1913. Ке ядем гньетени чушки по врачански, от Наса со баба попадия приготвени.
А аджи Йован шчо е шантан-кафана завортел во Вратца – со сръбски карагьозчийки (актриси) и маджарски певачки. Ко играт – си дигат нозе нади глави си.
Знаете, шчо ми рекла Наса:
- Исаиле, Господине мой, дай да ти цалунем златните кунки (ръце)
- Де гиди, жено вратчанска, - се зафръкавам яс, а дражко ли ми йе!
Знам, ке ме прашате, дали сонуйем йошче иднината и той Иво, дечкото, кой ме моли да му разказвам за минатите времиньа. Да, го сонувам, иако редко, ма ми рече нареднийот пат:
- Исаиле, приятеле мой, знаш да пишеш, ай ке се разменимо за сея нок, ти пиши, яс ке резбам. Шчо убаво е изрезал дзвер и природа! А яс шчо – тоа, шчо го сега четете, сум го пишал яс. Како сум го пишал, не знам, бидейки сум истовременно и сонувал, спиейки. Битно е вие да разбирате, яс нишчо не разбирам, сем дека Животот е ко еден мост, по кой поминувайет патот и на фукарата, и на зенгинот. Не го знам то от мене, писано е на камен. Кой ми го кажа ли? Е, нели вейке си читам – денем во щампена книга, ношчем – во едно ивово сандаче со копчалъци. Се секавате, яс знам 5-6 язици, ма той збор не го памтам да го изговорам.
Ааа, братот, старийот, писмо ми писал од Виена, имало некой си еврей - Доктор Зиги*, ми нарачал да му изрезам гюпски скарабей, а неко коюмджия да му поставит златен варак.
Чудни луге има, вера ви казвам, а во иднината какви йошче ке отима, ама айде да не претерувам, нема да ви обадам. Или вие самите сте си от иднината?
А одите секогаш само напред или се вратате назаде? От дек ке знаете. Животон е сложно изкуство, а занаетот е бисерна мида. Се чувает (къта) во душана. Мож да го запамтите от мене, смирений марангоз-копаничар Исаил Чучурковски от Мусомче, дебарска держава, гласач (гласоподавател) от Видин.
Спокойна нок!

Още разкази от същия цикъл тук