Мияшки разкази от Македония, продължение

16.06.2019 1

Занает Исаилев, Четвърта част 

Заминаване от Видин. Вòйната нема край. Си немам добиено никако некакви по-пòсебни (по-специални) нарàчки за резбанье за цело време на война. Пак гладуйеме. Токмо си речеш, си стàпнавме малце на нозе и èве пак. За шчо ратуйет (воюва) лугето? За златното тèле? 
Ко се явив во сòньот на Иво, ми рекол дечково, дека имал читано – си биле нашине гòдини некой си „Бел епòк”, „убави гòдини” демек. Ама како бре, чèкай, тие црни гòдини, кога се изпотèпаа лугето, се златните? Не ми кажувай, да йе вашево време по-тешко, нема да ти повервам! 
- Лесно йе теби, майсторе – ми велаат жените на цръквата – режеш си убавини - райски птици и цъфнато цвекье, а наште мъжове мърцина погинале во пустата туга (чужда) земля. Ни (х)абер немаме от нив. Си зацрнивме фамилиите, си се мачаат сирачетата.
Си живеевме на крайот от грàдчево, мàалото „Ак джамия”, яс го кàжам „Чамурлук” (тур. - кàлище). Имаше некои стари кòмшии, со бръснати глàви и плитки - торлàци. Куките им сè уште си беа най-примитивни (х)ижи. Наса стоеше настрана от нив, она, ко рòдена зенгин (богата), имаше став и однесуванье на чòрбаджикя, иако моментално гола и боса. Некой пат скришом от мене, от другарките си брашно зимаше на вересия, а и брашното стана скупо, бетер злато.
Видин е досадна касаба (безинтересен град). Шчо толко си имайет? Да добиете представа: Еден хисар с èдни дèбели дзидове и капиите му, от турско артисале, а можит и от по-рано. И еден глубок ров го опасва, заполнен на места со градскийот боклук. Не дай Боже да се десит некоя пòплава (наводнение) от Дунавот, ке нè удавит сите. To ако ти йе град: болести, маларии, магла и комарци. Не ко нашава Бистра планина во дебарска держава, со сея разтурена убавина - дрвье и шума. Не сакам да седам яс затоврено по цел ден. Особито ми е досадно вечер, а се долги вечерите. Си мислам за биле и небиле работи, се секавам и за моите стареници – бака ми и чукундедо ми. Маката не е толку от тежката судбина, колку от неможността да се вратиш, па да поправиш некако минатото. Ми седеше буца во горлото. Затоа мораше вейке да направам некоя по-голема промена. И еве, со почетокот на новата 1917 година првин (за пръв път) се подполно избричив. Си останав без мустак, ко кьосе. Сèга е табиет, мàжите се изпръскаат со Кòлонска вòда (одеколон), а жените си пудраат мустаците и скрòфулите. Мегутоа жена ми Наса прифати нешчо покрай мене от занаетот, си режит дрвото цвръсто, ама и борзо пробала некои (х)итростини, па зафати да правит позлата. Нели си е коюмджийска керка, си й доàгя то отвнàтре. Си майстòрит цръковни ситници (дреболии) - свеќници, кръстови и слично за дòма. И дòбро я продава работата си, ортак со баба попадия. А яс си се чудам, во сие бедни гòдини, кòи лудàци, ако немат шчо да ядат, ке го бàраат златото? И пак го бараат, мискините ниьедни!
- Кой купуйет от тебе, мòри Нàсо? Поквàрени луге, шо си немаат гайле никакво, шо кибичаат по ка(х)ве-(х)анетата и шморкат нàргиле, шо цел ден се плицикаат во жèжка баня, па си нарачаат и чàлгаджийки и гюбеклийки?
- Шта ме мене тò брига – кажет она – сèкой си е сайбия на мерàкот. Кеф му гювендии, кеф му светии.
- Немаш срàма, жено! Кютек ишчеш? – ми кипва мене – Едно време во Солун немаше йош развала. Лугето беше добро, сем некои разгалени младежи, не играше ни карти, нити зарове.
- Ай да не си им ти кадия (судия)! Вака одит дюнята (така върви света). Во мир сего вака поминува славата. Сеирот сèкогаш мора да продолжит.
А по нейзин (х)есàп (сметка) за една година е извадила парà, колко шчо яс за десет. Па ми велит со дèбели òчи:
- Aй, нè се кьорави пòйке (повече) со рèзбата, то йе работа за òвчери, ам’ току дай да (х)есапим сè (всичко) во злато.
- Дрвото си има душа – кажам кротко яс Наси – Си нема оно пòтреба да го шàркаш или да го позлатуваш, вака, само за едната àрна фàца. Ко го любиш – радуйет се, а еден ден, во царството Божие, сè ке оживейет.
- Биди ти само ра(х)ат! Мющерия (клиентът) радуйет се на шарено, ишчет лъстиво (лъскаво), си треперит от злато – отговара она – Фацата продайет. Ме пòгледни во òчи? Се секяваш, а? Да не бев со лазурни (плàви) òчи, ке ме зèмеше за невес- си толко сластна, – й велим – отвòри тогай една посластичара (сладкарница), ко у Сръбско.
- Мислиш, нема одма да утепам рибата? – каже она пак по шопски – И от мене заповни, че дойде време, още повече за сеир че гледат, за майнунджълък, за карагьозчилик, като при татковата ми кафеана во Вратца, а не за твойта глубочина (дълбочина). Ебем ти яс глубокото, ко рибата шава у плиткото.
- Море, жено, серсем жено, - се лютим яс, а она се смее, оти знае, не ке я докопам – ке си оставам ли яс дрвото, да ти лъстим мющерии (съблазнявам клиентите) со вещачки (изкуствени) златни вараци (покритие)?! Нивгиш, ко кажете ви, вратцалии!
- Ти си делкай – каже она – па дай мене да позлатим светийот Йован, светата дева Маришка, синот Божи, да ги продайем скупо, пàрсата да обратим во злато и айде - беж за Америка!
- Со светиите ке си правиш ти тиджарет (търговия)? А не сияят они за тебе, не ти го осветлуваат твойот темен понт (тъмен път)?
- Ти, - кай она и се насмева со сите бисерни зонби (зъби) - знааш да ми продайеш мурафетлици, ама во животот си немаш продадено за беш пара (за пет пари) стока, търговията ти е ексик, клекава, кьопава (куца). Язък ти за уфатните ръце, ко немаш пипе. Ко немаш мува во мозок, да ти бръмчи, вака ке си поминеш заспал низ животот.
- А ти знаш да дигаш гюрюлтия – кажем яс – а уметността е молк (мълчание) и смирение.
- Ай, молчи си – си бие майтап она – а мие со баба попадия ке си моабетим, па и алъш-вериш на Видинскийот пàнагюр ке напраим, и на Божи гроб к’идем, (х)аджийка да станем. И ти ке си артисаш само ко’ некой си Исаил, хаджи Насинийот маж! Ке се пукнем от смев!
Гледате шчо е ербап? Хем нейзе си йе знаеше лугето ко’ баба Наса Марангозчийката, по моето изкуство – резбарството-марангозчийство. Самийот яс се плашам от златото, к’о от гявол, бре. Како не вервате? Се чудам, дали ке си дойдит амин (вечност), да се ценит нешчо друго – памет (акъл), умение. Си го прашав мойот другар от иднината (бъдещето) Иво, каже:
- До 2000 година - никаков напредок, а подоцна – йе тайна и за мене.
- Прашай, - му нарачав яс - ако па на тебе ти се яви некой друг, во соньот, како йе натамо.
- Исто ке си йе – рече ми он – дури сè повеке и повеке ке ни се затега примката во глубокийот плен на златното теле.
- Яс ке си режам дрвото – му отговарам – па дано помогнам на некой да си йе изменит иднината. 
Си се дружев яс со еден наш дечко, Кръсте, зограф от Миячията, си я пишуваше црквата во едно мало влашко селце. Пиеме айрян на чаршията во недела, па му велам, шо ми рекла моена Наса за златото и тиджаретот (търговията), а он кажет:
- Ке сборам со дедо поп, да й речит на Наса да се смирит.
- Сакън, зер самийот дедо поп е смирен? – дивлям се яс – Море, глуп е он. Еве, слушай шо ми се десило! Ми каже клисарот: - Ти е налютено дедо поп, не ишчет да ти платит. Оти, бре, го прашам, зер самийот он ми отредил толко и толко плата, мажко ветуванье! Немой да се отметайет, от куполата го гльодаат сите светии! - Не су, – каже клисарот – даските ти во симетрия, забележал дедо поп. Имаш, каже, на венчилката змейове и у лево, и у десно, по-надоле имаш светци - имаш отдесно, имаш отлево, кога най-доле, каде забиваат поглед богомолците – не са ти резбите огледални.
- Шчо значит сей збор „симетрия”, пръвно път го чуям?
- Рамни (равни, огледално) – каже Кръсте. 
- Еве ти – му кажам яс подоцна на попот, ма ми е повеке смех – дедо попе, досчица сум ставил от лево, иста от десно, а дека житото сум го сторил полегнато само на една страна, яс шчо да чинам, ветарот дуе на чьорчик, ко у Видин.
А он никако не знайет от смеячка, току си се люти навистина:
- Къ сака да вее пусти ветър, - каже попот по тукашния шопски - ти нема да се нагаждаш на по ветъро, оти чудото е, че Исус излаза по среде ветар и гази през житото, а оно самò се разтвара по средата.
- Попе, - му отговарам яс, оти и яс знам некои работи - Иисус живеал во пустинята, нема жито, не е одил он во житото, току по вòдата.
- Ти ли – кае – мене на канон ке ме учиш, бре, чендо?
- Ме заслушай! – гледам да се успокоит, да не църка во цръквата, срамота е – Яс не влèвам во твоет занает, немой да влèваш и ти во моет. Яс рабòтам со раце, како може да ти направам лево и десно исти? Нема во природата твоата „симетричност”. Еве, ни Господ те нема направен ист, левото ти око например...
- Аууу, - се налюти попот уште повеке - Ти шо, шашарливо (кривоглед) ли ке ме правиш?
- Попе, чекай да се алантисаме (разберем) кротко, яс не работам со терк (шаблон) и два пати исто нешчо не режам, ме разбираш? Како да ти го догодам рамно (огледално)?
- Йок! Нема да го извортваш канонот! Ко е црквата со мене, и правдата йе у мене, ти си крив!
Кръсте се зачуди, ми рече, дека во зографлъкот попот никако немал мешавина.
Еден ден, кон икиндия, влете Наса во дворот, каде сум си нарендил алатот на тезгето (инструментите на тезгяха) и кротко си работам. А она ми каже серт, чак пàра излегува от неа:
- У коя си се утурил?
Сега, го знам овой турски збор „отурмак”, значит „седам”, вероватно сака да ме праша со коя работа сум седнал да се бавам (занимавам). А оно било: „Со коя жена се бавам?” Бреей, ке се покаже любоморна (ревнива) моята Наса! Не сум я добро познавал за толко години. Се разбира, яс со туги (чужди) жени не се бавам никакво, во главата ми празно место за глупости нема, оти си мислам саде за рèзбата. Ме насади Наса на гуши полог, нема шчо.
- Сара ли е, Мара ли е, ич не сакам да ми се мерка пред очите тая поганка! – ми се пеняви моята невеста.
Аха, целата работа йе, значи, дека нейзи Сара йе крива, една еврейка от Белград. Си имале Сарини безгрижен живот на Калемегданския калдаръм, ма е прекинат отеднаж во тежките дани на 1914 година, ко й йе сопруг Исаак мобилизаран во сръбска войска. Во истото време е направен обид да й запалаат куката. Вака Сара со трите си деца се повлекла за бугарски град Видин код сестра си, женета овде за доктор. Децата се сосема чисти, добри и одат у еврейска основна школа. И самата Сара е кротка ко агне. Еднаж само зимава си сборевме со нейзи за Светите книги и за ар(х)ангелите.
- Ех, душо моя, – й велам на Наса – яс да се бавев со жени - има вдовици, а има и некои парясници (разведени), баш со Сара ли ке се фатев?
Мале, сгрешив, дека се обадив, уште по-зле стана. Зафати да църка Наса:
- Налегай си парцаляците, оти да не й склъцам главичката!
Аман! Тешко ми е да я слушам моена голубица Наса.
Инако си дочекав писмо от братот мой от Америка. И слика (снимка) втакнал внатре. Знаете шо е слика, кога ке седнеш код некой ресимчи (тур. художник), он ке си завре главата под еден црън чаршаф, па ке ти извадит потоа кадро – калотипия (кало – хубав, типия – печат). Ми со Наса бевме при ерменец фотографчия на видинската чаршия, ми кажува он:
- Исаиле, колега, ти ги создаваш образите со копанье дръво, а яс изографисваам со светлина!
Се зачудив, оти ми се чини, ако нарендиш некога саде (само) сите убави слики, ке добиет лугето превратна представа за нашийот горчив делник, а може и да ни завидуйет. Значит, не е вистински сей негов занает, току лъстит гяволчето на лугето, шо гръците, доколку си памтам, му кажуваат „его”.
Брат ми пише исто, дека е много задоволен от Америката. Ни понуди да одиме тамо да седиме. „Нема войни, пише, и да има, ги стокнуват колу може по-надалеко, преку Океан, пише, немаме ни чуено.” Во фабрика ке ни уреди да работиме. Да си го опишам животот во едно писмо, па ако може и двайца сведоци (свидетели) да ми зафалуваат, да сложам сè во едно кесийче и да му го пратам. Он ке сборит со газдата (собственика) да ме проба во работа. Ама, немой, бе, брате. Се уплашив! Да се погребам жив во фабрика? Мераклии за тоа - бол, ай, помогни некому другиму, яс ти благодарам, ма нейкям (не желая) то тегло. Ми пише братот патем и за некой си дечко - Йеремия от Вратца:
- Веднаш (веднага) да пратите човек при тестот (при тъста) аджи Йован во Вратца, да му кажит да изпита лугето, к’а излайгяет (излиза) от цръква, се знае ли нешчо за той чоек Йеремия Костович, войник-волунтер, шчо се повратил от Америка да си ослободува со бугарски аскер нашава Македония, ме слушна добро? Оти го чека жената му, со три дребни дечиня, а нема ни вест, ни коска от него, ме слушна добро?
Се замислив, дали е уште жив човекот? Еден Господ знайет. Много вдовици има и тука останати, си ги нема нивните мажове, ама имат писма получени, ако некой е утепан. А други има, си ги оплакале мажете, а тие се вратиле пешки от тамо, каде биле во пленнически стан. Добро, ке изпитаме, мож да има късмет жената, да си е останал во плен Йеремия, вратчанинот, па да се врати наесен. И уште ми пише братот:
- Си имаме и тука православни, си се знаме сите, сме си добри, си се служиме едни со други. Има и еден чуден човек, го велят Коле. По-точно Никола Тесла. Каже ми вака: “Ке дойде време да доржиш църно стакло во ронка (ръка), ти ке сбориш на стакалцето, а брат ти ке те слушне тамо. Луд чоек, ама ...
Па и яс, Исаил, сум луд тогай, оти и яс сум си мислел, дали е можно преку воздух да се сборит. Па еве, нема со кой да разговарам низ видинската чаршия за то.
- Айде Насо, - не издржав една вечер яс – се слагам со тебе (съгласен съм с тебе). К’идем за странство кай братията мои – било за Беч (Виена), било за Америка.
- Ааа, ке ти уврие канчето – ми отговара она, ама се умислила
- Лесно йе да се кажит, само како да се изполнит? – се чудам яс
- Ко хоче – наче начин, ко нече - наче разлог! – ми велит она, шчо значит: „Кой ишчет – ке си найдит начин, кой нейкит – ке си найдит причина!” Ме разбирате?
И еден месец подоцна со Сара и нейзините деца се качивме на вампорот от Видинската скеля да идеме за Белград, па оттам со трен за натаму. Ке ви кажам и за Белград, ама чекайте малце, оти сум иритиран от пустата дедова попова симетрия! Мислите е било воопшто можно да му я изполним желбата? Не, не! Не йе нормално то. Се тресит земльа и небо, темелите на читав свет пропадайет, а наш дедо поп си наумил да бара симетрия. Се ожалив на Иво, нели си сборуваме во соньот му, а он ми каже, дека има симетрия, оти и от лево на Спасителот, и от десно, има по един разбойник. Хм, замислив се, па синочка ми текна, дека кога се покаял еденийот разбойник, рамновесието се нарушило, ама при тоа во полза на доброто. Го гледам Иво, чека во берберницата, па не седи мирен, току пръстите му играат по некаквово црно стакалце, шо си го извадил од джебот.
- Сега шо? – му велаам – ке се обричиш, и ке си облечеш белата кошуля и ке речеш, не знааш за шо ти сборам и немаш ништо општо со мене? А яс во тебе имам надеж да ми кажеш, победило ли йе навистина Доброто во иднината, от коя ти, приятеле, довагаш во соньот ми.
Си молчит дечково, не обажда. Нейкет (не желае) да ме отчайва?
Вака обричен и одеколосан, сега, знам, Иво ке си пратит по воздух некое кало кадро, нели и во него гяволчета шетаат, на либовниците во Америка и ке се нада они да го понудат кай нив на гезме (разходка) по еден црвен килим по патеката на земната слава. Ке одит, ке одит, а напокон (накрая) ке си чека и он Свети Петар да му удари бела истампа (щампа, печат) за чуените райски порти! Дали ке го допуштат внатре? Ак’ ке влезит, ке се прошетает низ градинчето и ке се умийет во купелот и като видит колко кир е падната от него, ке се уплашит и ке помолит светията пак да го вратит назад, да си ги овде изкупит греовите, мали и велики. А во истото време ке се явит во соньот на некой грешник от минатото, ко на мене, да му помогнет да си я изменит судбината. Дали е то возможно? Дали и яс би могол да разберам во кой правец ме советува да одам? Предпоставувам да, стига чоекот да имайет сетива. Ко’ (х)очет, ке си найдит начин.
А моена Наса си го турила кадрото ни во позлатена рамка, току над одърот ни. Ме йе срам! Грев си мислам да йе то, ресимчийството (образопиството).
- Ай, не замарай се! – кай она – Зошто секогаш бараш под волот теле? Оти си овен! Секой занает е дар от Господ.
Ви кажав яс, дека е Наса омотана во една паяожина, от коя нема излегуванье. Айде со нейзи ке имам грижата да се оправам, ама вас ве молам, гледайте и вие посебно и вкупно (поотделно и заедно) да си го средите некако сегашното, та да имате иднина (бъдеще). Ама мора за греовите свои, волни и неволни, првин да се покаете и ако ке се каете, братия мои, напра’ете го токму сèга! А нàграда ако очекуваате – ке бидет во Царството Божие, негли за него ратуйем?
Повеке како можам да ве завратам во правийот понт?

Край на четвърта част

Занает Исаилев. Пета част

Во БелиградСи побегнавме со вампор некой аустриянски по бела Дунава право за Белиград.
Право да си кажем, здодеало ми беше, Бога ми, тугина одешти, на тугьо седешти, ама шо да правам. (Х)ич никако не ми беше мачно за чуенийот град Видин. Не се осекавав лефтерно (свободен) тамо, а елефтерия е чоекот най-блага. И за сето, шчо имав изработено, како да не беше от моиве ронки излегло, не ми беше желно. Па секако и сум сигурен, ко ке си одет некой отнапред в црков на венчање, ке си стоит пред темплото, а во него ке има памет за наша милост - смирений копаничар Исаил. За Видинската епархия, за праведни хришчане, седум сум темпла изрезал, уште три царски тронови и еден амвон ореов. Мало ли йе, доста ли йе, то ке ми арангели пресудат, ко’ ке се на небо представам.
Си дойде на вампорот еден службен протугер (глашатай), ни пулит пасапортите и ме изпитуйет:
- Па шта си ти? Бугар си?
- Мияк
- Не одликувам (не различавам, не разпознавам) яс сей луге. Отдакле си?
- Дебралия. Во Дебърска держава роден, село Мусомче.
- Куде е ово?
- Арнаутлукот
- Шкиптер, значи! Пръв пат шкиптер да видам
- Не сме ми арнаути, зарем от арнаути си патиме
- Македонец да не си? Югословенин, по-право Южносръбиянац?
- Мияк сум
- Твръдокор (упорит) си! Йел си некой комитаджия?
- За резбар-копаничар сум се изпедепцал и ништо пойке. То е сè!
- А грчки ти сборваш аль турски?
- Обие. А най-пръвом миячки
- А државянството ти бугарско?
- Видинско. От видинска касаба. Влашка земля
- Па тако речи, сум и я вла’! Сега кажи и по влашки причаш?
- Йесте
- Го славиш Христосово воскръсвенье ил’ си некое чифутче?
- Го славам, Рисянин сум – му реков и се прекръстих спроти восход сонце.
- Славиш го, ама сè е джабе и ветар гоньенье. Ай, ке почастиш дуньа рачия, ке те пишеме прави србин! – си подложи он празнийот крондир (керамичен съд) и се (х)итро насмеваше, ма некако нè удари истампа (щампа, печат), си влеговме миром во Сръбско.
Уште пред да пойдеме, си се договоривме со Сара да йе помагаме за чуенье деца (за гледане на децата), а она да ни приберит во нейзината кука белиградска, до кога яс ке се вредев за стижна работа, е, не пре-стижна, ама барем по-стижна. Си немавме особито големи надежди, иако шо затекохме на место, не сум си го ни помислил во най-црните ми соништа - сè беше нàмерно изгòрено тамо от некои разбойници, кои голем погром напрaвиле над еврейските домови. Нè кажале комшии: и да не беа тие, други ке влегуеше во празната кука – войници от руската Бела армия, шо имаат дотерано пред неколко месеци от София.
Сара беше подполно разбиена. Ничком си падна, дребни си cолдзи зарони.
- Не сакам, - кажит - тува кòски да остайем.
Си се скупчия тринки дечиньа, трекьото – най-малото во солдзи ке се задавит.
Тако си останавме да се скитаме по сокаците, немаше дури каде да спиеме, па спавме на открито во некои градинчиньа, близо до Сава река. Потоа во една падарска колиба, па после се подслонивме во еден воденичарски чарк. Вракьанье назад за Видин за мене беше изключено. Само мислата, дека имам дваица бракя, кои секогаш би ме приемнали, ми даваше сила да издоржам. Туку засега не ги молам, (х)атар си доржам.
Истовременно токму Наса се беше ужким успокоила, дека нема ништо помегу мене и Сара и еве ти новата беда - яс се стварно во нейзи залюбив. Како се то деси, (х)ич и не памтам, ама имало да се десит и глава да патит. Со Наса кога се зевме, си бевме уште аджамии, не се добро знаевме, па си немаме некакви општи желби и размисли. А со Сара си прилегваме (си пасваме) многу. Бавно ми го преузе сръцето, ама еве, не можев повеке без нейзи. Секойдневно имав потреба да си сбориме за небесното царство. И дечиньата от Сара ме сакайе, ма яс шо можев да им дадам? Немаше како да се кердосам (да се събера, задомя) за майкята нивна. Дека си имав кабахат (вина) голем, си имав, право йе то. Ама кому да се изповедам, кога во Белиград не знав ни калугер, ни мачка, ни гявол. Наса не йе слепа, нити па йе глупа, камо ли па нема. Си ме колнет люто хрисима ми жена:
- Чафки очи да ти чапкат! Повеке на мене да не сегаш. Ке си спиеш бамбашка, докле фтасаш.
- А зарем е любов до гробот? Кам да имало вековита любов!
- Сръце не те жежна? – ми кажувайет менека Наса, - Страм не те фати? Ко ке посееш, него ке пожниеш.
- Зорлем гюзелик олмаз – йе отговарям яс – Шчо значит: Силом лепота не стануйет
- Не те силувам яс да ме любиш – ми отговара Наса – Току ми е тешко, оти знам, дека младост не ке да ми ворнеш
- Става (схага) имаш тонка, ко’ морска тръска; - й се подмазуйем яс – очи ти се ко ...
- Молк! Знайш да са (х)алосваш секако со мене! Немой се сторва на улав, те молам! Зарем к’а ке се скршаат бардиньата, иди ги лепи! Си йе кроиш иднината без мене, ай да не ти излегне саде крива кройката.
- Ак’ йе за правда да бидет, ке си кажам моиве греои (грехове) – велам.
- Аман! Не се колни, то йе морсен адет, оти те гльондат от озгоре и те пресудуваат наспроти клетвите ти.
То йе било, кога да е било – во понделяк, а во среда Наса тежок сон сонила. Арно сон йе уварело, нейзи не йе угрешило. И еве, се научивме малко подоцна, дека Насинийот татко - хаджи Йован - си се споминал. Умрел во веселье, дай Боже всекиму, со карагьозчийки (актриси) на скути, со бардак (чаша) на уста. Кога тачно - не се знайет, ама погребан е по хришчански и се е куртулисал от сея дюня лажовна и греовна. Знаете како ни (х)абер нашол? Ни проводиле сив голуб, ама стварно, от Играорско маало от Вратца изпратен, си долетел за три дена. Голем гявол му бил сайбията, си знаел како да ни снайдит. За ваков голуб на пазарот во Солун, девет мъски ке му дадойе со самар дрва отгоре.
Скосена, Наса мораше (х)итно да се повратит да си го барайет баштинието. Ак’ не се вратеше овреми, ми велит она, нейзин брат ке преуземит и кукя, и дюгени, и сè и не ке я пуштит повеке да си страпит во Вратца со кутрата нога.
Наса знаеше, дека, вака залюбен, е опасно да ме заминет овде, ама па и нейкеше да изоставит татковото си иманье на разсипия. Не е проста работа сама жена да се наймит да шетает кроз балканот, во тие времиньа на револуции, на кров и очай (отчаяние). А и да стигнеше Вратца, дури без кочия, яс не вервав, дека она со парите, ако речем, дека ке е продала сè, ке се вратеше пак кай мене во пустошта. Ке ме парясаше (напуснеше) Наса, ке си я загубев жената. Ако кажеше айде, доагай со мене, тогай ке пойдев, ама си молчит она, ми налютена и си правит само бош (празен) моабет со Сара, да ме дразнит. Да би Наса бегала, тоа би значело яс да си берам гайле за Сара и нейзините три дечиня. ‘Ко две горла не изранев, како да пет ке г’ изранам?
Сара се надаше на помошч от духовниците во Сефарадската синагога, иако нейзинийот предстоятел беше побегнал во Швейцария. И стварно, йе узейе нейзи и дечиньата на Синагогата да ги чуват. Си останав без моена мила Сара, ни (х)абер си имав како си они поминуваат.
Ова нокь и яс сонував еден страшен кошмар. Седум орисници на седум язици ми ветуваат: Исаиле, чендо, ке дойдит ано време чоек в церковь да не влегуйет, темпло ке се разтурит, церковь ке се суриет, попови ке си отнемит. (няма да има)
- Како то? – се дивлям яс и барам мойот аретлик (приятел) Иво на помош, а он не довага от негово време.
- Иво льо, побратиме – му се молам яс – зарем нема во твое време барем десет верници и праведници, ради нив да го зачувайет Бог сей свет греовен?
А он си молчит. Му сум налютен на Иво. Опа... ми текна, дека он, баш он го има пратено голубот со извештай. Ради него Наса ке побегнит! Н’е добар дечково, късмет да има да го сфатам. Не бе, се шалам, си го сакам сей ачигьоз инсан (човек).
И овде си имав прилика да сретнам наши луге от Миячията. Не знам како ги познав, нити беа со миячки руфет (ношна, носия), нити збореа во той момент. Ама пусто, некако по фацата личат, дека се нашинци. На еден жена му си беше толко стидлива и гледаше саде кроз земля, не смееше да дигне поглед код мене. Така ги памтев от моено детство миячките жени. Ама отдамна е било то, сега се жените дебелооки, разгалени и страм редко имаат.
Ми разправаат нашинците како во Миячията влегло српско войско, па имало кютеци и насилства. На зорум полюбил некой си капетан млади невести. Рипнах яс ко каснат от змия:
- Бог го уби српски капетан! Глава му отрезвам! Али сега, аль никога!
- Каул ти сторвам – рече най-стар мияк - Ке му зьомнеш главата, ке ти насипеме капата со желтици. Само да не ни пострамотиш заверата!
Реков, ама борзо се сабедив (осъзнах). Не можам яс чоек да стрелям, бил он каков дзвер, оти го йе сам Господ создал, значит со некой битен промисол. А и нити во зандана сакам да седам, ради туги маскарлуци, туги греои да изкупуйем.
Докле Наса, нели е ербап Наса, она велит, йошче говорит:
- Ой ви вази, страшливи мияци, на вас (х)атар да не ви останит, ако сей офицер си е золум сторвал, онда си е грда смърт кердосал (заслужил си е грозна смърт), è ве, яс сум каил да си турам глава во торба и поклон (подарък) да му направам – груди му с олово яс да наполнам, груди, и гръди мадиня (грозни мъда). Да се цаниме: Ми донес’те барабан пищоли, нели сум си внука арамийска, ми донес’те и две оки вино, нели сум си дощера (х)анджиска, ми донес’те капа со дукати, нели сум на сей фукара жена. В сърце ке го стрелам капетанот, ке му режам кръвавите ронки (ръце), очи из глазои ке му извортам, най-напокон телото во Дунав ке му го сурнам, да го ядат сомои и моруни.
(Х)ем се Наса назлобила, (х)ем й желни солдзи по образите (по бузите) капат.
Се зачудиле нашинци на сей юнашство.
- Де гиди жено вратчанска, али можиш конь да я(х)аш? Аљ на нодзе ке го стретиш?
- Гайле да си немате. Ко ке се спремните (приготвите), ке ми се явите, другото яс ке да го стредам, до най-трошок терк (до най-малка подробност).
Йе рекое, ке йе дадат нишан, кога е време настало.
Й думав на Наса, да не си ставит грев на души, да не погубит било кой душман за паре. Не чуйет, си думам на ветарот, шчо дува кроз Белиград.
Две недели подоцна ни пречекаа джандаре, имало помегу нашиве некой предавник. Йе запреа Наса во полициски зимници, ама не успеле ништо да докажат, на третата нок си йе пуштиле.
- Да не те тамо силувале? - кротум прашам яс и молам се да не сè.
- Мене? Можеш да ме скършиш, но никако да ме сфиткаш (огънеш) – каже она, а очите й гневно свиткаат (светкат)
Три дена потоа, си пойде Наса пешки за Бугария, а месец подоцна заминали Сарини за Швейцария. От две столки си се торколив на землята. Иако си се надам, да си се Наса поврати кай мене. Добра-нефела, тако ми е отредена, моя си е. Не сум кърък со нейзи, оти и многу срека сме си двайца имале. Само еднаж стапиш ли на чурук тахта (гнила дъска), нема пойке снайданье.
Ме засорбеа дланите, то е лош знак. Кога ке ме засорбат прстиве е добро, ама длани...
Ми се робит. Си я сакам работата. Яс сум си кадар и вреден за моата работа.
От чоечка рука нишчо не куртулисуйе. Шчо мисли чоек, ке напраи, само Годпод да даде. Вишен йе Гаспод над мене, он знает сè
И еве ти, си добив понуда да резбам во православен центар во Войводина – градчето Сремски Карловци, прочуено со неговите зографи, кои ги викаат тамо молери. Кой беше той чоек, мошне тенок, па висок, со калпаче накривено, кой лично ми понудата кажа, яс не знаев и немав прилика да узнам тогай, ама сей дечко Иво го познал, па ми рекол синочка во соньот ми:
- Ово йе бил самийот бель руски генерал – црнийот барон Врангель.
Го замолив Иво, да наддзирне во мрежава, има ли пишано нешчо за сей српскийот капетан.
- Нема – каже – е обречен на забрава
А мие? А ти, любезнейший ми приятеле? Шчо ке оставим подире си – прав (прах) и пепельуштак?
Отозгоре нè гльондаат! (Отгоре ни гледат!)
Край на пета част Отзив:Просто да не верува човек колку добро го владееш мијачкиот . Нашиот читач , знаеш кој , може вода да ти носи . Преубаво , мајсторија . Ќе лафиме ко ќе дом (дојдам ) во јуни во Софија. Занает Исаилев. Шеста част Сремски Карловци, Войводство Сърбия (Банат), 1923 г. Чудно нешчо, пай сум на голема вода, на бела Дунава, иако не знам да пливам. 
Моен приятель Барон Врангель седеше во една скромна кука во градчето и како подоцна се изясни, си пишувал секьаваньата (спомените). Ми нарача еднаж:
- Пиши, Исаиле, оти кажаното е лага, лета ко магла, кой памтит, кой не памтит, а пишуваното остайет за иднината.
- Па еве, яс си сборам со еден дечко – му кажувам яс – кой е от иднината и без пишуванье. Некако довага во соньот ми, да ми дайет акъль, а и мене да прашайет кое како било, да си е по-ачигьоз.
- Имаш ти нафоткано (снимано) сè, шо си резал? Немаш! Кой ке ти йе изтражува еден ден рабòтата низ целийот Балкан? Ке создайеш главоболь некому. Уметниколозите ке те искарат нарочито мал и небитен!
- Зошто ти е гайле за мене, сем дека сме исто годиште - го прашам яс, бидейки и он е роден 1878 г. – водиш цело Бело войско, иляди гладни горла. Генерал си, а яс сум си саде прост копаничар.
- И по-горен си, почто си Человек Божий – рече он – па, еве, и ти си во моена армия!
Во еден делничен ден през септемврия, Барон Врангель лично ме доведе во Патриаршескийот конак код Владиката. Кога влегов во црквата и видов со какво уметничество е сето тамо насликано, си паднав онемен на колени и си заплакав.
- Оти, бре, миячко сърце?
- Йе величайствено! Не сум достойнствен да работам спроти вакви велики майсторе!
- То йе Пайа Йованович, бре, сликар наш, не е он вонземен, ке се запознате. Сте си рамни!
Владиката си стави ронката глави ми и благом ми велит:
- Ке Му го напраиш, сине, амвонот. Вака во молитва ми йе отговорено: Не барай пойке майсторе, си го нашол, ту йе, и спремен йе (готов е). И вреден (ценен, стойностен) йе. От ореово дрво сè ке ти изрежит!
А Врангель беше убав муж, висок, строг, неповторлив, незаборлив, си го мачкаше разчувствен калпачето. Ко’ ги чу овие сборови, се преви тогай одве, и ми йе целуна раката. Се свлеков яс по очи и уште пойке заплакав.
Ми одредия тогай едно мало собче под покровот во деснийот дел на конакот. Си найдов конечно моено самотно гньездо. Имам мало пенджере, през кое се гледайет чистото небо, а ко ке се надвесиш – има стреде двори едно китап-хане (библиотека), полно со книги. Си мислам: И седум животи да имаш, ни пола от нив нема да прочиташ. Яс, откако си се имам научено четмо и писмо во Видин, бараам книги, а после генералската желба, и пишам во дефтер ката вечер шо ми е нарачано, шо сум изрезал, кой светец со каква облека се сторва и други слични. Пишам на свек (свещ) во килията ми и со калем - паче перо.
Дойде еден ден еден чоек, го викаат хаус-майстер, па ми кажет:
- Во дваесети век сме, не се мачи, ко да си во пештера, има вейке модерни ламби со газ, ай, повели! – и ми я стави на маса – Ко имаш некоя потреба, яви ми се, яс одам на Бечките (Виенски) панагюри, ке ти донесам шо ти недостига. Има от пример химически моливе, пишувай со нив?
Ми текна, му реков:
- Имам брат во Беч, кадарен копаничар, си мясаме, ист мустак има, долг, па заострен. Се викает Мойсо. Мойсея Чучурковски од Мусомче. Славимо ми Светата Елисавета. Ако има некое миячко маало, прашай за него.
- Важи, ке прашам. Не сте сега многу марангозчии артисале. И яс бев столар и дограмаджия, ама ко войник во аустрианската армия ме раниа, па ми е изрезан стомаот. Било како, док’ сме живи, да се веселимо – и си засвирука надоле по скалите (стълбите), а отоздоле ми се провикна: Йозеф сум яс – и си продолжит свируканьето.
Али мене отеднаж ми присветка нешчо и извикав:
- Стооой! Коя йе сея песна, кажувай тозчас!
- Па не знам. Некоя си
- Ай терай пак, да слушнеме
И он подкара. И яс подкарав:
„Сардисале, сардисале,
Лешочкиот манастир ...”
И си треперам ко трска. Нашава песна е то!
Ги слушаам сабайлем како ми гулубите и гургулиците гукаат, дур’ не сум йошче от сонь излегол. От Фружка гора повева хладен ветрец. Дене бюлбюлчиньа (славейчета) ми цркаат во градинче. Имаше и градинар тамо, во црно облечено калугерче некое, си режеше трендафилот. Се слушаше како си биет майтапи:

„Бюлбюл ми пеит в градинче
Курец ми праит куминче
От моено мално слугинче.”

А после псуе пизда матерна и права бога. Ми кипна миячката кров, го стиснав чеканот (чук, дървен) и се спуштив по скалите (стълбите) да го утепам. А застанала на долната скала светата Екатерина во сияние:
- Не поддавай на злото, Исаиле, си има оно секогаш слуги.
- Неправда да трпам и унижение?
- Да.
- Зошто?
- Смирените се Му мили! И незлобливите.
- Зошто? Да си гьаволот слободно капа подфрльает?
- Биди сигур, дек’ и он ке се смирит!
- Не верувам! Гяволот не орет и не копайет.
- Еве, видиш, и неверуйеш во мокьта Му?
- Зарем не сакайет Он да го сразит Монстерут (Сатаната) отеднаж?
- А за тебе шчо ке остайет?
- Ам’ зато и идам да го степам наборзо овой чо’ек покварен.
- Не йе то победа!
- А шо йе?
- Да си ги победиш собствените гьаволчиньа? Остани со здравие.
И стопи се. Не беше сонь, наяве беше. Зер соништата слабо си ги памтам вейке.
325-ти ден како се йе Наса назад за Бугарска повратила. Си седам сам. Нема кой ни йело (яденье) да ми донесе за ручок на работильницата. Се страмам от другите майсторе, нив им жените носат секойдневно, а яс одам кай гостилницата да ядам, ко некой бездомник или парясник.
Си мислам за моите три любови: Гюлфие, Наса и Сара. Гюлфие може да е уште во Персия, по персийдски килими да оди, со синои да е надарена, мене секако е забоварила. Наса ми е засекогаш налютена. Далеко е, не’ам ни вест, ни кост от нейзи, не знам дури има ли убиено српскийот офицер аль нема. А Сара, Сара шо, не ми е она ништо ветила, ништо не ми должит. Зошто и да очекуваам, дека ке се секава за мене.
Го прашам дечково Иво во наредният ми сонь:
- Знаш, приятеле, колико е тежко да си имал не една, не две, дор три либови во животот. То не е за секой. Ти, например, со три жени бавил си се?
А он се смее, ко полудел:
- Со три? Хахаххаха, Како со три? – и уште се смее
Каже, имали некои до 33. Яс тоа не го верувам, зарем и самите бегови имале не повеке от 4, па и султанот, вервам, не повече от 20. А тие и затоа не се от нашава вера.
Иво ми е битен, ама ако вака се шали со мене, ке го отнамразам, оти не е убаво да се насмеваш, кога некой има вакво гайле, ко мойно.
Яс режам сега. Режам и кажувам молитва и влегувам во некой транс.
Си добив от казаците, шо дошле со белийот генерал, еден другар, со долга бела брада, кой верваше глубоко. И кошулята му беше бела, он йе кажеше „рубашка”, ко нашава женска „руба”. А оките му – сини, ко на Наса моена, пуста опустела.
Он ми кажуваше, дека, во време, кога яс си го бранев Видинот, то не е йе било само напад връз градот, току светски вртогов (водовъртеж), во кой се погубени речи си 10 милиона луге! Не можев подполно да сфатам зошто се избивайет лугето, бидейки истовремнно и от иста вера - ристиене?
- То не йе иста Вера – каже ми другарот – еве само ми, старообрядци, сме вистинските чувари на Верата, док’ сега царуват лажните верници, иже неверници! И твоата главна мисия не е кротум да режеш, брате, току режейки, да сохраниш Вистинската Вера. Непокаяни ке си идаат некой, а еве, мой долг е, и за нив да се молам. И тешко йе. И достойнствено йе. Аль то е, друго ништо не е по-битно и мило Богу.
А на мен ми забучало во ушите, оти ми отеднаж текна: Ак’ йе стварно моена Наса убийца стала, што чекам яс уште, ам не се молам горешчо за нейзина грешна душа.
Идевме со казакот код една турска гледачка, да му фрляейет фасуль. За шчо? За Татковината аль за любовта, шчо му йе тамо останала?
- За обие (двете) – ми каже он – Господ да ги сохранит!
- Имаш вера, ко’ врачка ти вревит?
- Па от ко’ има она дозвола право да каже, сем от Господ?
- Не е она со нашийот Господ, туга е.
- Има много листье, а дрвото йе йедно.
- Па, чоджум (тур. – детето ми), - каже гледачката другарот ми - Сè се мени и ништо не те чека тако, како йе било. Шчо е за тебе Татковина? Сега сте ви, белодрешковците, во Бела гора (Сибир), а твоена любов е со црвена дзвезда на капица. Не се врати назад, гледай напред со ревност и постоянство во ист правец. Хер инсанън кенди йолу вар (Her insanın kendi yolu var – Всеки човек има собствен път).
Йе се зблагодари и йе кажа, ке чита молитва за нейзи.
Дошол подоцна во градчето некой кнез аустриански со слугата си да барайет вогье (води) лекоити, банкьи некокви. Не мяса на чоек, го фатила живеницата. Ме замолил Врангель да го водиме код кадъната, иако она турцки зборвайет и никако аустиански. Ма нити па яс знам той язик. Она каже по турски, яс го преведам по болгарцки, шчо сфати руснакот – сфатит, го каже по французки, а слугата от французки го натакми на аустриански. А обратно? Шчо яс знам росиянски?
Йошче со влегуването, он прашал за трошокот. Вас костет дас? (Was kostet das? - Колко струва)
- Сколько оно стоить? – ми преведе руснакот през французки.
- А де! Шчо значит то? Што ти то чинит?
Он разтръка пръсти.
- Кач пара? – преведов яс
Наместо да гледа на него, кадъната мени рече първин:
- Много кедер (тага, мака) носиш, Исаиле. Скоро зонбите (зъбите) ке ти отпаднат.
А они веке падайа и яс не знаев шо да правам.
Го измери с поглед ханъмата, да погоди колко му е хазното, мало, велико. Па отсече:
- Илядо шилинга или 100 турски лири!
Он подфрли кесийче, не се пазарит. На кестерме го гльодайет кадъната:
- Ке ми кажеш доору (тур. - право) каква мука имаш?
- Сакат да ме отепаат.
- Зошчо?
Си молчит.
- За отмазда (отмъщение) - каже слугата му - Йе бесил он.
Во време на войната е бил во Албания и сега го барат да го стрелат. Иако минати неколко години, албанците не забовараат. „Канунот от Дебър” (албански кодекс на честта) им каже да го убият, било кога и каде. Изтръпнав (се затресов), како да се повратив 40 и повеке години назад. Ко бев дете, си треперевме от арнавутските (х)айти! Зарем и они си намериле майсторот?
Туркинята велит:
- Хаятън чаркъ дьонюйор. (На болгарски: Тркалото (Колелото) на животот се вортит, шчо значит йошче: Животот е йедна вортележка).
- Ке се излечам? – едвай промолви он
- Йок! За караконджули лек нема. За чоечки греои, саде Божия милост! Аллах керим! (Бог е милостив). Ам замолчите за малко! Некой ми каже: Яд, яд вар (тур. Вар - има), ведуяд! – каже туркинята, а очите йе пребелени, ко да гледа во друг свет – Не „яд”, „яд” не демек? (какво е яд, какво значи яд?)
- Ядови? То се грижи, гайле, кавги, кой секой ги има – реков яс
- Яд? – каже Врангель – Кто-то будет отравлен! В еду – яд! (рус. В храната - отрова)
Години подоцна случайно се научив, читайки аустрианска книга, дека во Париз, генералот Врангель се е представил на небо, вероватно отруйен.
- Пошли! – кажет он – Сè во Господовите раце. Ке даруйеш церковь, па ке те покръстим и влегуваш во манастир доживот! – каже он на аустрианецот, кой се смалил уште пойке.
- Дур (стой), Исаиле – рече баячката, - и теби да рецим нешчо. Знай, кузум (тур. - агнето ми), дека сè ce кръшит, любов не ce кръшит. Ке сетиш пак истата срекьа во любов!
Сета больа на час ми оздраи. Си подрипнав, па се гушнавме силно со баячката и се избацавме во уста.
- Сполай ти, - велам – оти се бев очаяло. Ама еве, сърдцето ми се разшени!
А забоварив да прашам, иста любов значит со иста жена ли ке е? Оти нейкьам ко турците 4, опазил ме Господ!
Се помина месец време. Режам владишки трон от суво и цвръсто дръво, колько що можам убаво – со сичкийот ми мурафет. Немам прилика да бръзам. Кога ке завръшам нешчо, било шчо, наместо да се радуйем, на мене ми става пусто и празно. Готовото секогаш е несовршено, додека незавршеното е предизвик. Док’ го робам, барам вистината, ко’ го лакирам най-напокон, знам, колко сум далеко от вистината. Си напевам: „Китка е от градинче, пара е от хазното, а любов – от права бога!”.
А любов надделевайет над сè! Знаете како е то на другите свети язици?
„Амор винцит омниа” (Аmor vincit omnia - лат. Любовта побеждава всичко)
Има мор (смърт), а има и а-мор (безсмъртие). А помегу нив – Земната песочинка со сите ни страсти.
Имаше време, си мислев, оти любовта е благодат, а без нейзи е мука, а разбрав, дека любовта е мука, али йе и самата мука – благодат!
И друго ми беше нарачала светата Елисавета, па размислуваам над него: со нашето однесување, другиот да го подтикнуваме кон добро, да го оттръгнуваме од злото со нашето постоянно добротворие.
И пак си режам. Чоекот има сал еден Живот, еден Занает и една Любов, и сето то му йе даровно, па мора да си го изплатит.

Край на Шеста част

Отзив:
Стана Захариева Родопски, гръчки, сръбски, паланачки (македонски), немски, френски, руски, ой ти полиглоте... смея се от сърце на написаното, но е истинско пак! Браво!